Als schrijver en blogger over dieren(welzijn) in het algemeen en wilde dieren in het bijzonder schrijf ik ook regelmatig over dierenactivisme. Daarbij is me opgevallen hoe verschillend politici en handhavers in de praktijk met de verschillende typen dierenactivisten omgaan.
Zo klonken na de vreedzame bezetting van een varkensstal in Boxtel op 13 mei 20191 woedende reacties uit de agro-hoek en onverzettelijke, ferme taal uit Den Haag, onder meer van de minister van Justitie en Veiligheid Ferd Grapperhaus.2 Dit terwijl de actievoerders van Meat the Victims geen schade aanrichtten en op geen enkel moment de levens van mens of dier in gevaar hadden gebracht. Het soort actie dat een Duitse rechtbank in 2017 ‘gerechtvaardigd’ noemde.3 Uiteindelijk werden de stalbezetters in november 2019 veroordeeld tot 300 euro boete en een voorwaardelijke celstraf van twee weken.
Hoe anders verliep het met de actievoerders in de Oostvaardersplassen. Elders heb ik uitvoerig geschreven over het welzijn van de verschillende grote grazers in dit gebied; het gaat te ver om hier inhoudelijk op in te gaan.4 Nu heeft de Raad van State op 16 september 2020 besloten dat Staatsbosbeheer het aantal edelherten mag terugbrengen tot 490 dieren. Dit betekent in de praktijk dat Staatsbosbeheer duizenden gezonde edelherten zal afschieten.5 Met deze uitspraak is er een eind gekomen aan de bescherming van de enige in volledige vrijheid levende kudde grote grazers in Nederland. Het is het slotstuk van een decennialange discussie over de status en de behandeling van deze dieren.
Er was vanaf dag 1 verzet tegen de aanleg van het natuurgebied, vooral in boerenkring. De opvatting was (en is nog steeds6) dat vruchtbare grond niet naar de natuur mocht gaan. Ecoloog en ‘geestelijk vader’ van de Oostvaarderplassen, Frans Vera, vertelt hierover in een uitzending van Medialogica.7 Ook de jachtwereld heeft zich altijd verzet tegen het vasthouden aan natuurlijke processen zonder actief populatiebeheer (dus zonder actief afschot) in het gebied. Het verzet kwam in een stroomversnelling toen EenVandaag de schijnbaar toevallige wandelaar Tonny Lenselink in beeld brengt, die aan een dood hert sjort.8 Wat de uitzending niet meldde, was dat deze wandelaar lid was van de Vereniging het Edelhert, een club die sterk jachtgezind is.9 Dat ene beeld werd bijna tien jaar lang door de media gebruikt, ook lang nadat het afschotbeleid van Staatsbosbeheer was aangescherpt. In tegenstelling tot de beeldvorming stierven er in de praktijk vrijwel geen grote grazers een natuurlijke dood.10
In 2018 verhardden de acties snel, mede door een artikel op 23 februari in De Telegraaf,11 waarin twee tegenstanders zeiden zich zorgen te maken over de ‘hongerdood’ van grote grazers. Het duurde niet lang of er werden op Facebook actiegroepen gevormd tegen het vermeende ‘leed’ in het ‘concentratiekamp’ de ‘doodvaardersplassen’.12 De acties beperkten zich niet tot het plaatsen van misleidende foto’s en opruiende informatie op social media; ook op locatie lieten de actievoerders luidkeels van zich horen. Ze begonnen, met hulp van sympathiserende boeren, illegaal – vooral koniks – bij te voeren, vernielden hekken en vielen boswachters en bezoekers lastig. Het bijvoeren in de winter veroorzaakte – zoals voorspeld door experts – grote dierenwelzijnsproblemen en bleek voor sommige dieren zelfs dodelijk.13 Toch leek Staatsbosbeheer de actievoerders lange tijd ruim baan te geven omdat deze de kwestie niet wilde laten escaleren.
Desondanks escaleerde de zaak wel en werden de acties steeds ingrijpender. Zo werden er zeven koniksveulens en een heckrundkalf ontvoerd. Een van de vele acties die onbestraft bleven. Er volgde wel een veroordeling van een van de initiatiefnemers van de acties, jager Bas M., omdat hij ambtenaren van Staatsbosbeheer had vergeleken met kampbeulen en de naziarts Josef Mengele.14 Eerder stond hij al voor de rechter wegens het vernielen van een sluis.15 Hij kreeg daarvoor een werkstraf van zestig uur.
Dezelfde man was verantwoordelijk voor vele bedreigingen aan het adres van iedereen die voor natuurlijk beheer bleef. Zo noemde hij Frans Vera tijdens een demonstratie ‘eigenlijk de hoofdverdachte in dit hele gebeuren. (…) Hij liegt, hij bedriegt, hij heeft z’n ogen in z’n zak zitten.’ Vera deed hiervan aangifte. Dat leidde tot niets. Vera ontving ook een anonieme brief op zijn huisadres, met de bedreiging dat zijn kinderen en kleinkinderen ‘iets vreselijks zou worden aangedaan’. De aangifte die Vera naar aanleiding van de dreigbrief deed, leidde tot niets.16 Vera, maar ook andere wetenschappers, boswachters en voorstanders (en zelfs bloggers, kan ik beamen) werden het slachtoffer van ernstige intimidatie en bedreiging. De bedreigingen aan het adres van boswachters kwam wel in het nieuws, maar dat werd ondergesneeuwd door berichten van en over actievoerders in hun zelfverklaarde rol als dierenredders. Aangevuld met een bont gezelschap van BN’ers die ook een mening hadden over de grote grazers. De verontwaardiging bij politici bestond vooral uit verontwaardiging over het vermeende dierenleed en niet over de bedreigingen en intimidatie.
De provincie ging uiteindelijk door de knieën voor de actievoerders en ging – tegen het advies van biologen, ecologen en de dierenarts van de Oostvaardersplassen in – over tot bijvoeren.17 Daarna stelde ze een commissie in die moest adviseren over de toekomst van de heckrunderen, koniks en edelherten.18 De uitkomst ervan is bekend: massaal afschot van gezonde, beschermde edelherten. Het is de vraag of de provincie is gezwicht door de steeds verder escalerende acties, of dat deze ‘maatschappelijke onrust’ veroorzaakt door een klein aantal actievoerders haar goed uitkwam. Dat laatste zou je kunnen opmaken uit de verspreking van Leen Verbeek, commissaris van de Koning in Flevoland: ‘(…) we weten ook dat we zelf het beleid ook willen veranderen…’19
Facebook heeft actievoeren wezenlijk veranderd, en wel in die zin dat een goed georganiseerde kleine groep mensen (in het geval van de Oostvaardersplassen grotendeels afkomstig uit de paardenwereld en uit de hoek van dierenambulances en -opvangen) met goede contacten bij een groot dagblad in korte tijd een Natura 2000-gebied kan reduceren tot een park waar de dierpopulaties kunstmatig laag worden gehouden. Een gebied waar bijna veertig jaar lang natuurlijke processen konden plaatsvinden, de Nieuwe Wildernis, lijkt nu wat de grote grazers betreft nog het meest op een extensieve veehouderij. Ondertussen klinken er in Flevoland, ingegeven door de Lelystad Airportlobby, steeds vaker geluiden dat er ook nodig iets aan al die ganzen moet worden gegaan. De sleutelsoort waarom het in de Oostvaardersplassen vanaf dag 1 draaide.
Als provinciebesturen die gaan over onze natuur zo makkelijk zwichten voor Facebookterreur en liever lijken te luisteren naar lobby- en belangengroepen dan naar deskundigen, dan houd ik, met Frans Vera, mijn hart vast voor de toekomst van onze natuur en de dieren die daarin leven.
Dit artikel werd eerder gepubliceerd in PROCES – Tijdschrift voor strafrechtspleging. https://www.bjutijdschriften.nl/tijdschrift/proces/2020/6/PROCES_0165-0076_2021_000_006_005 – 10.5553/PROCES/016500762021000006005
Eindnoten
1 Dierenactivisten bezetten varkensboerderij Boxtel en eisen dat ze gewonde dieren mogen meenemen, www.omroepbrabant.nl/nieuws/2997241/125-dierenactivisten-bezetten-varkensboerderij-boxtel-en-eisen-dat-ze-gewonde-dieren-mogen-meenemen. 2 Grapperhaus adviseerde dierenhouders tijdens een bijeenkomst van de Producenten Organisatie Varkenshouderij: ‘laad de auto’s van activisten op een platte kar en neem ze mee’. En: ‘Met hogedrukspuit mag je activist wel verjagen. Activisten moet je niet bij de beren in het hok stoppen: Dat is niet goed voor dierenwelzijn.’ Hij werd later voor zijn uitlatingen berispt. Binnenland, Kort, Nieuws, ‘Grapperhaus berispt voor uitlatingen over dierenrechtenactivisten’, www.animalstoday.nl/grapperhaus-berispt-uitlatingen-dierenactivisten/. 3 ‘Landgericht spricht Tierschützer frei’, 11 oktober 2017, www.volksstimme.de/sachsen-anhalt/urteil-landgericht-spricht-tierschuetzer-frei. 4 Geïnteresseerden kunnen de blogs vinden op dierenblogger.nl, onder de tag ‘Oostvaardersplassen’. 5 Provincie Flevoland mocht besluiten tot afschot edelherten Oostvaardersplassen, 16 september 2020, www.raadvanstate.nl/@122565/afschot-edelherten-oostvaardersplassen/. 6 Zie bijv. ook de discussie over de plannen voor de ontpoldering van de Hedwigepolder in Zeeland, ter compensatie van de natuurschade die het verdiepen van de Westerschelde had veroorzaakt. 7 ‘Oostvaardersplassen – van droom tot nachtmerrie’, Medialogica 30 december 2018, www.human.nl/medialogica/kijk/afleveringen/2018/aflevering-5.html. 8 ‘Oostvaardersplassen: oernatuur of mislukt natuurpark?’, 11 maart 2010, https://eenvandaag.avrotros.nl/item/oostvaardersplassen-oernatuur-of-mislukt-natuurpark/. 9 Eerder Het Veluws Hert, een club die is opgericht door jagers. 10 In 2018 werd bijv. 99% van het totale aantal dode grazers afgeschoten, www.omroepflevoland.nl/nieuws/156516/flevoland-bijna-700-dieren-in-oostvaardersplassen-afgeschoten. 11 ‘Dierenliefhebbers vrezen hongerdood dieren Oostvaardersplassen’, 23 februari 2018, www.telegraaf.nl/nieuws/1714465/dierenliefhebbers-vrezen-hongerdood-dieren-oostvaardersplassen. Ik schreef een commentaar op dit artikel in ‘Kruistochten tegen Oostvaardersplassen’, https://dierenblogger.nl/natuur/kruistochten-tegen-oostvaardersplassen/. 12 Zie hiervoor verder de bespreking van ‘othering’ door Janssen en Kolthoff elders in dit nummer. 13 ‘Met volle maag dood bij voerplek in Oostvaardersplassen’, 5 april 2018, www.destentor.nl/flevoland/met-volle-maag-dood-bij-voerplek-in-oostvaardersplassen~a6e790ab/. 14 ‘Actievoerder bestraft om “kampbeul van doodsvaardersplassen” op Facebook, 18 februari 2019, www.ad.nl/binnenland/actievoerder-bestraft-om-kampbeul-van-doodsvaardersplassen-op-facebook~a3279695/. 15 ‘Man (57) krijgt taakstraf voor vernielen sluis Oostvaardersplassen’, 27 november 2018, www.nu.nl/binnenland/5597540/man-57-krijgt-taakstraf-vernielen-sluis-oostvaardersplassen.html. 16 ‘Oostvaardersplassen – van droom tot nachtmerrie’, Medialogica 30 december 2018, www.human.nl/medialogica/kijk/afleveringen/2018/aflevering-5.html. 17 ‘Met volle maag dood bij voerplek in Oostvaardersplassen’, 5 april 2018, www.destentor.nl/flevoland/met-volle-maag-dood-bij-voerplek-in-oostvaardersplassen~a6e790ab/. 18 Het rapport-Van Geel, Externe Begeleidingscommissie beheer Oostvaardersplassen, ‘Advies Beheer Oostvaardersplassen – Kaders voor provinciaal beleid provincie Flevoland’, april 2018, www.flevoland.nl/getmedia/a134c459-ad83-4cb4-a924-7fe65b03aaa4/Advies-beheer-Oostvaardersplassen-dvo.pdf. 19 ‘Oostvaardersplassen – Van droom tot nachtmerrie’, Medialogica 30 december 2018, www.human.nl/medialogica/kijk/afleveringen/2018/aflevering-5.html.