Wij mensen zijn vergeten dat ‘wij één zijn met natuur. En toen we dat vergaten, vergaten we ook dat veel van onze kennis ooit voortkwam uit de waarneming van onze mededieren’, schrijft Jaap de Roode in zijn boek Dokters van nature – Hoe vogels, apen, vlinders en andere dieren zichzelf genezen.
Planten, schimmels en andere organismen vormen tezamen de medicijnkast van de natuur
En dat dieren medicatie gebruiken, daar zal niemand meer aan twijfelen na lezing van dit fascinerende boek. Beren die na hun winterslaap wilgenschors eten, de natuurlijke aspirine ‘tegen de rugpijn waar ze last van hebben na zo lang stil te hebben gelegen’. Monarchvinders die medicijnen gebruiken om infecties te bestrijden. Het was zijn onderzoek met monarchvlinders dat De Roode op het spoor zette van de schat aan wetenschappelijk onderzoek naar dieren die zichzelf genezen. Hoe zwangere dieren bepaalde planten gebruiken om de bevalling op te wekken. Olifanten die tot de dag van vandaag nieuwe medicinale planten ontdekken. Dieren, klein en groot, die zijn geëvolueerd tot uitstekende medische experts, die tal van manieren hebben ontdekt ‘om infectieziekten onder controle te houden met een behoorlijk verfijnde vorm van geneeskunde’. Planten, schimmels en andere organismen vormen tezamen de medicijnkast van de natuur, een enorme apotheek waarin mensen en andere dieren al duizenden jaren medicijnen kunnen vinden.
Zo droeg Ötzi de IJsman berkenzwammen bij zich om de parasitaire zweepworm in zijn maag te behandelen. En nog altijd is het grootste deel van de wereldbevolking afhankelijk van traditionele geneeswijzen. Geneeswijzen die ze hebben ‘ontdekt’ door dieren te observeren die zichzelf behandelen met medicijnen. Zo kunnen we ‘rustig zeggen dat dieren een cruciale rol gespeeld hebben in het ontstaan van de menselijke geneeskunde’. En nog steeds kunnen dieren ons helpen om nieuwe medicijnen te ontdekken waarmee we menselijk leed kunnen verzachten.
Ook gedomesticeerde dieren en zelfs onze huisdieren zijn hun vermogen tot zelfmedicatie niet kwijtgeraakt blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Ze zijn nog steeds ‘voedselwijs’. Dit wetende, schrijft De Roode, ‘kunnen we deze dieren in staat stellen om hun eigen gezondheid te verbeteren’ en ziekten te voorkomen.
Imkers kunnen leren van de wijsheid van bijen
Wij mensen kunnen de nieuwe inzichten in het medicatiegedrag van bijvoorbeeld geiten en schapen gebruiken om de gezondheid van ons vee te verbeteren en de resistentie tegen antibiotica op boerderijen en veefokkerijen te verminderen. Onderzoek naar diermedicatie is niet alleen interessant op zichzelf, ‘maar kan ons ook nieuwe manieren opleveren om de vele parasieten en pathogenen bestrijden die mensen, vee en huisdieren zoveel leed bezorgen’. Imkers kunnen leren van de wijsheid van bijen, die in een natuurlijke(re) omgeving zelf heel goed weten hoe ze pathogenen en parasieten moeten bestrijden.
Dokters van nature is fantastisch leesvoer voor iedereen die geïnteresseerd is in dieren(welzijn) en medicinale planten. Een boek dat je aan het denken zet over onze vooroordelen over de capaciteiten van dieren en bewijst hoeveel wij van andere dieren kunnen leren. Kennis die van cruciaal belang is voor de ontwikkeling van betere landbouwmethoden en een verbetering van het dierenwelzijn. Heel ingewikkeld is dat niet: houd dieren buiten en zorg voor weidetypes waar dieren zelf medicatie en profylaxe kunnen vinden, wat ook nog eens beter is voor biodiversiteit, klimaat en milieu. Dokters van nature biedt op wetenschap gestoelde handvatten voor de hervorming van de veeteeltindustrie, die resulteert in een gezondere veestapel en – uiteindelijk – tot een hoger inkomen voor boeren.
Wij mensen verwoesten onze eigen toekomstige apotheek
Het boek bevat ook een waarschuwing. Dat we andere diersoorten in een schrikbarend tempo aan het uitroeien zijn. Dat met deze ‘defaunisatie’ ook de medicijnen en medicinale wijsheid van duizenden diersoorten verdwijnen. Wij mensen verwoesten onze eigen toekomstige apotheek. Maar het biedt ook hoop: ‘Wanneer we onszelf leren beschouwen als leden van een grote dierenfamilie, kan dat ook tot meer respect voor dieren leiden en ons motiveren ze beter te beschermen.’
Dokters van nature – Hoe vogels, apen, vlinders en andere dieren zichzelf genezen, Jaap de Roode, KNNV Uitgeverij, https://knnvuitgeverij.nl/artikel/dokters-van-nature.html